૭૦૦૦
વર્ષે પૂર્વે શોધાયેલા બટાટાની આજે વિશ્વભરમાં ૫૦૦૦થી વધારે જાતનું વાવેતર કરાય છે
શાકભાજીના
રાજા ગણાતા બટાટા એ ભોજનમાં આજે અભિન્ન અંગ બની ગયા છે. બટાટાના ઉત્પાદનની હવે સીઝન
શરૃ થઇ રહી છે ત્યારે અહીં રજૂ કરાઇ છે બટાટા અંગેની કંઇક જુદી વિગતો. વિશ્વના ખાધાન્નમાં
ઘઉ, ચોખા અને મકાઇ પછી સૌથી વધારેે માગ હોય તો તે બટાકાની છે. કંદમૂળ બજારના ૫૦ ટકા
હિસ્સા પર બટાટા વર્ચસ્વ ધરાવે છે જેનું વૈશ્વિક ઉત્પાદન લગભગ ૩૦ કરોડ ટન છે. યુરોપના
કેટલાક દેશોમાં બટાટાનો ઉપયોગ મધ મેળવવામાં થાય છે. ૧૮મી સદીમાં પણ સ્પેનિશ અને યુરોપમાં
બટાકાનું વાવેતર કરાતું હતું. વિશ્વમાં હાલમાં ૨ લાખ ચોરસમાં બટાટાનું વાવેતર કરાય
છે. બટાટા વિશ્વમાં ચોથા નંબરે આવતો પાક હોવાની સાથે ૨૦૦૬માં તેનું ઉત્પાદન ૩૧.૫ કરોડ
ટન થયું હતું. પેરુના એક ક્ષેત્રમાં તો બટાટાની ત્રણ હજાર જેટલી જાત જોવા મળે છે. ૧૧૦
દેશમાં વાવેતર થવાની સાથે બટાટામાં પોષક તત્ત્વોનું
પ્રમાણ વધુ મળી રહેતું હોવાથી તેને ઘરતી નીચે ઊગતું સફરજન પણ કહેવામાં આવે
છે.
૨૦૦૮ના
વર્ષેને ઇન્ટરનેશનલ ઇયર ઓફ પોટેટો તરીકે ઓળખવાનો સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘે નિર્ણય લઇ વિશ્વભરના
લોકો બટાટાને ઓળખે અને તેનો ઉપયોગ કરે તે માટે પ્રયાસો કર્યા હતા. વિશ્વના ઘણા દેશોમાં
બટાકા મુખ્ય શાકભાજી તરીકે ઓળખાય છે. જ્યારે ઘણા દેશોમાં ખવાતા જ નથી.
બટાટાના
ઉત્પાદનમાં ભારત પાંચમા ક્રમે
બટાટા
શાકભાજીમાં રાજા ગણાતા હોવા છતાં તેના ઉત્પાદનમાં ભારત પાંચમા ક્રમે આવે છે. સૌથી વધુ
બટાટા ચીન, રશિયન ફેડરેશન, પોલેન્ડ અને યુક્રેન પેદા કરે છે. ભારતમાં તેની ઉત્પાદક
ક્ષમતા માત્ર હેક્ટરે ૧૬થી ૧૭ ટન છે, જ્યારે યુરોપિયન દેશ અને અમેરિકામાં બટાટા હેક્ટરે
૩૦થી ૪૦ ટન છે. આમ બટાટામાં ચોખ્ખો નફો ડબલ છે.
સુગર ફ્રી બટાટાની સૌથી વધુ માગ
લેડી
રૃબીન નામની વ્યકિતએ સુગર ફ્રી બટાટાની શોધ કરી હતી. જે એલ.આર. જાત તરીકે ઓળખાય છે.
બટાટાને જેટલા ઠંડકમાં રાખવામાં આવે તેટલા પ્રમાણમાં સુગરનું પ્રમાણ વધતું જાય છે. સુગર ફ્રી બટાટામાં શર્કરાનું પ્રમાણ એક ટાકા જેટલું જ્યારે અન્યમાં બેથી ત્રણ ટકા હોય છે. ગુજરાતમાં
હવે સાબરકાંઠા, બનાસકાંઠા અને ગાંધીનગરમાં આ જાતનું વાવેતર થવા લાગ્યું છે. બટાટાની
વેફરમાં કાળાશ પડતી ન હોવાથી આ બટાકાની માંગ વધારે હોવાની સાથે ભાવ પણ
વધારે
હોય છે.
પૌંઆ
વેચનારની કમાણી દોઢ લાખ
કોઇ
ઓછું ભણેલ વ્યકિત કોર્પોરેટ ગ્રુપમાં ઉચ્ચ હોદ પર બેસતા અધિકારી જેટલો પગાર મેળવી શકે.
નાગપુરમાં શહેરના કસ્તુરચંદ પાર્ક ખાતેના કિંગ્સવે
રોડ પર બટાટાપૌંઆની લારી લઇને ઊભા રહેતા રૃપમ સાખરેની મહિનાની આવક રૃપિયા દોઢ લાખ છે
જે મહારાષ્ટ્ર સરકારનો કરદાતા પણ છે.૫૨ વર્ષ પૂર્વ રૃપમે હેલ્પર તરીકે પોતાની કામગીરી
શરૃ કરી હતી. આજે તેના હાથ નીચે સાત કારીગરો કામ કરે છે. રોડ પર હંગામી ટેન્ટ ઊભો કરી બટાટા પૌંઆ વેચતો રૃપમ રોજના ૫૦થી ૬૦ કિલો
બટાટાનું વેચાણ કરે છે. આજ પ્રકારે અમદાવાદ, સુરત, વડોદરા અને રાજકોટમાં પણ બટાટા પૌઆની
લારી ચલાવતા લોકોની આવક પણ મહિનાની ૨૦થી ૨૫ હજારની છે.
બટાટાનો
ઇતિહાસ
દક્ષિણ
અમેરિકાના એન્ડિઝ પર્વતમાળાના વિસ્તારમાં ૭૦૦૦ વર્ષે પૂર્વે ખોરાકની શોધમાં ફરતા જંગલી
લોકો અને શિકારીઓએ ટીટીકાકા નામના સરોવરની આજુબાજુના વિસ્તારમાં જંગલી બટાકાના છોડની
શોધ કરી હતી. એ વખતે ૨૦૦ જાતના બટાકાએ વિસ્તારમાં ઊગતા હતા. આજે પણ એન્ડિઝ પર્વતમાળામાં
૫૦૦૦ જેટલી જાતના બટાટાની ખેતી થાય છે. સોળમી સદીમાં સ્પેને પોતાના દક્ષિણ ઉપનિવેશોની
મદદથી બટાટા યુરોપ પહોચાડયા બાદ બ્રિટને બટાટાને દુનિયાભરમાં પ્રસિદ્ધ કરી દીધા હતા.
બટાટા
પૂરપીડિતોના વ્હારે આવ્યા હતા
૨૦૧૦માં
એકધારા વરસાદને પગલે પાકિસ્તાનમાં અનાજ અને શાકભાજી બગડી જતાં શાકભાજીના ભાવો આસમાને
આંબ્યા હતા. જેમાં બટાટાની એક ગુણીનો ભાવ રૃ.૧૦૦થી વધીને રૃ.૪૫૦૦ થઇ ગયો હતો. પરિણામે
પ્રજાને બટાટા ખરીદવાના પણ ફાંફા પડતા ભારતમાંથી મોટાપાયે લાહોર બોર્ડરથી ટ્રકો ભરીને
બટાટા પાકિસ્તાનમાં મોકલાયા હતા.
મેરઠમાં
પ્રથમ કોલ્ડસ્ટોરેજ બન્યું હતું
૧૯૩૮
પહેલાં ભારતમાં બટાટાને ગરમીમાં ખુલ્લા વાતાવરણમાં રાખવામાં આવતા હતા. પરિણામે બટાટા
બગડી જવાનો ભય સતાવતો હતો. આખરે ૧૯૩૮માં મેરઠમાં સૌપ્રથમ કોલ્ડસ્ટોરેજ બન્યું હતું.
હાલમાં ભારતમાં ૨૦૦૦થી પણ વધારે કોલ્ડસ્ટોરેજ આવેલા છે. જે બટાટાનો એક તૃતિયાંશ ભાગને
સંઘરી રાખવામાં આવે છે.
૧૭૭૪માં
પોષકત્ત્વોનું પ્રમાણ સૌથી વધારે હોવાનું સાબિત
થયું હતું
૧૭૭૪માં
ફ્રેન્ચ તબીબ એન્ટોની પેરેમ્નટીયરે સંશોધનો પરથી તારણ કાઢયું હતું કે, બટાટામાં પોષક
તત્વોનું પ્રમાણ વધારે છે.
સુરતમાં
સૌપ્રથમ વાવેતર થયું હતું
ભારતમાં
૧૭મી સદીના પ્રારંભિક સમયમાં પોર્ટુંગીઝોએ બટાટાના વાવેતરની શરૃઆત કરી હતી. સૌ પ્રથમ
દરિયાકાંઠાના સુરત શહેરમાં તેનું વાવેતર શરૃ કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યાંથી પોર્ટુગીઝોના
વર્ચસ્વ હેઠળ ગોવાના વિસ્તારમાં પણ બટાટાનું વાવેતર શરૃ થયું હતું. ગોવામાં વાવેતર
કરાતા બટાટાનું નામ બટાટા સુરાતા એવુ નામ મળ્યું હતું. સુરતમાં તેનું સૌ પ્રથમ વાવેતર
થયું તેની નિર્દશ કરતી આ બાબત છે.
દેશમાં
બટાટાનું વાવેતર કરતા રાજ્યો
ભારતમાં
બટાટાની શરૃઆત ભલે ગુજરાતથી થઇ હતી પરંતુ ત્યારબાદ બટાટા હિમાચલ પ્રદેશ, ઉત્તર પ્રર્દેશ,
મેઘાલય, પશ્વિમ બંગાળ, ર્પૂિવય ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, આસામ, ઓરિસ્સા, મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન
અને મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક, આંધ્રપ્રદેશમાં વાવેતર કરાય છે. ભારતમાં બટાટાનું પ્રોસેસિંગ
હજુ પ્રારંભિક તબક્કામાં છે.
વિશ્વભરમાં
અલગ અલગ નામે ઓળખાતા બટાટા
- પેરુમાં ઊગતા બટાટા અટાદુલ્મા તરીકે ઓળખાય
છે.
- બટાટાની નીકોલા નામની જાત હોલેન્ડમાં થાય
છે
- અમેરિકામાં ઊગતી બટાટાની શ્રેષ્ઠ જાતને
રસેટ બરબેન્ક તરીકે ઓળખાય છે
- ફીનલેન્ડમાં ઉગતા બટાટા લેવીન પૂઇકૂલા
તરીકે ઓળખાય છે
- આફ્રિકામાં ઉત્પન્ન થતા બટાટાને ટયુબિટા કહે છે.
- ફ્રાન્સમાં થતા બટાટાને વિટેલોટ કહેવામાં
આવે છે.
- યુએસએના જર્સનમાં ઊગતા બટાટા રોયલજર્સી
તરીકે વિશ્વમાં ઓળખાય છે.
- જર્મનીમાં થનારા બટાટાને કીપફ્લેર તરીકે
ઓળખવામાં આવે છે.
- કેનરી ટાપુ પર ઊગતા બટાટા પાપા કલોરોડા
તરીકે ત્યાંની પ્રજા ઓળખે છે.
- ઇગ્લેન્ડમાં બટાટાની જાત મારીઆ બોર્ડ તરીકે
ઓળખાય છે.
- સ્પુન્ટા નામની બટાટાની જાત આર્યલેન્ડમાં
થાય છે
- મોન્ડીએલ નામની બીજી જાત નેધરલેન્ડમાં
થાય છે.
- એન્ડિઝ પર્વતમાળામાં ઉગતા બટાટા હજુ પણ
એન્ડિઝ તરીકે ઓળખાય છે.
- ગુજરાતમાં ડીસા,મહારાષ્ટ્રમાં ખાનદેશ,
હિમાચલપ્રદેશમાં નૈનીતાલ, આસામમાં ચેરાપુંજી, ઉત્તરપ્રદેશમાં ફરૃખાબાદ અને બિહારના
પટણામાં મોટાપાયે ખેતી કરવામાં આવે છે.
રસેટ
બરબેન્ક
૧૮૭૦માં
અમેરિકામાં લુથરબરબેન્ક નામના ખેડૂતે બટાટાની નવી જાત વિકસાવી હતી અને તે ફક્ત પોતાના
ફાર્મ પરથી આ બટાટાનું વેચાણ કરતો હતો. પાછળથી બટાકાની આ જાત જ રસેટ બરબેન્ક તરીકે
ઓળખાવા લાગી હતી. બાદમાં સમગ્ર અમેરિકામાં બટાટાની જાત લોકપ્રિય થઇ જતાં સમગ્ર અમેરિકામાં
સૌથી વધુ રસેટબરબેન્ક નામની બટાટાની જાતનું જ વાવેતર થવા લાગ્યું હતું. રસેટબરબેન્ક
બટાટા અમેરિકાની ફાસ્ટફૂડ રેસ્ટોરન્ટમાં હવે ઉપયોગ થવાની સાથે તેના મૂલ્યવર્ધન દ્વારા
મોટાપાયે બટાટા ચીપ્સ બનાવામાં આવે છે.
વીટોલેટ..
ઘરના
ફ્રીજમાં જાંબુ પડયા હોય અને બટાકાની વીટલોટ નામની જાત જો રાખવામાં આવે તો ભલભલા ચક્કર
ખાઇ જાય તેવી જાબલી રંગની બટાકાની આ જાત છે. ચીન અને ફ્રાન્સમાં ઉગતી વીટલોટ જાતનું
મૂળ પેરૃ અને બોલિવયાનું છે. વીટોલોટમાંથી શૂપ, ચીપ્સ જેવી વાનગીઓ બનાવામાં આવે છે
જે ઘેરા વાદળી રંગની હોવાથી લોકોમાં પણ માનીતી છે.
રેડ
પાન્ટિએક
અમેરિકામાં
લાલ બટાટામાં રેડ પોન્ટિએક નામની બટાટાની જાત મુખ્ય પાક છે. આ બટાકાનું કેનેડા, અલ્જિરીયા,
ઓસ્ટ્રેલિયા, ફિલીપાઇન્સ, વેનઝુએલા અને ઉરુગ્વેમાં મોટું માર્કટ છે. પોન્ટિએક ઓસ્ટ્રેલિયા
અને અમેરિકામાં ઉગતી ટ્રીઉમ્ફ અને કટાહદિનની હાઇબ્રિડ જાત છે. આમ સફરજન જેવા લાલ રંગના
જ લાગતા રેડ પોન્ટિએક તેના કલરને કારણે પણ પ્રખ્યાત છે.
ક્રીમ
ઓફ કોપ
વાદળી
બટાટાનું વાવેતર સૌ પ્રથમ સાઉથ અમેરિકાએ કર્યું હતું. ક્રીમ ઓફ ક્રોપ તરીેકે ઓળખાતા
બટાટાના જુદાજુદા સેમ્પલો બનાવી તેની વાનગીઓને આઇસલેન્ડમાં રજૂ કરાઇ હતી. બાદમાં બટાટાની
આ જાત લોકિપ્રય બની હતી.
બેમ્બરગર
ગુજરાતમાં
ઉગતા શક્કરિયા જેવા જ લાગતા બટાટાની બેમ્બરગર જાત ફ્રેકોનીયા નામની બટાટાની જૂની જાતની
નવી વેરાયટી છે. જેનું સાઉથ જર્મનીમાં મોટાપાયે મૂલ્યવર્ધન થાય છે. બેમ્બરગરની ખાસ
બાબત એ છે કે આ બટાટાના પાકને મશીન વડે લઇ શકાતો નથી. બ્લેમ્બરગરની લોકિપ્રયતા જ એ
સાબિત કરે છેકે, તેને ૨૦૦૮માં સર્વશ્રેષ્ઠ
બટાટાની જાતનો પણ એવોર્ડ પણ મળ્યો હતો
બટાટાની
વિવિધ જાતોમાં કલરફૂલ બટાકાનુ વાવેતર
બટાટાની
વિવિધ જાતોમાં કલરફૂલ બટાટાનુ વાવેતર પણ અમેરિકામાં મોટાપાયે થાય છે.એક સંશોધક જણાવે
છે કે, દરેક અમેરિકન આ બટાટાની જાત વર્ષમાં
૩૫ કિલો પેટમાં પધરાવે છે.
published in Gujarat leading agriculture news paper Agro sandesh..
