દેશમાં શાકભાજીનું 16૦૦ લાખ ટન ઉત્પાદન થશે

• ગુજરાતમાં ૯૦ લાખ ટન શાકભાજીનું ઉત્પાદન થશે
• રાજ્યમાં ૨૦૦૯-૧૦ પછી વાવેતરમાં એક લાખ હેક્ટરનો વધારો નોંધાતાં ઉત્પાદન ૧૦૦ લાખ ટને પહોંચી ગયું
• રાજ્યમાં બટાટા, રીંગણ અને ડુંગળીનું સૌથી વધુ વાવેતર

દેશમાં ૯૦ લાખ હેક્ટરથી વધુ વિસ્તારમાં વાવેતર થતા શાકભાજી પાકના વાવેતરની સાથે ઉત્પાદનમાં પણ વધારો થવાની શક્યતાઓ છે. શાકભાજી જીવનજરૃરિયાતની ચીજવસ્તુ હોવાની સાથે રોકડિયો પાક હોવાથી ખેડૂતોનું સૌથી વધુ શોષણ આ પાકમાં થાય છે. રાજ્યના મુખ્ય છ શાકભાજીનું રીટેલમાં અને ખેડૂતોના વેચાણમાં ૬૦૦૦ કરોડ રૃપિયાનો તફાવત છે.

 દેશમાં ૨૦૧૧-૧૨માં ૮૯.૮૯ લાખ હેક્ટરમાં વાવેતર થતાં ઉત્પાદન ૧૫૬૩ લાખ ટન થયું હતું. ૨૦૧૨-૧૩ની સીઝનમાં શાકભાજીમાં અનુકૂળ હવામાન, સંજોગો અને વાવેતરમાં વધારો થતાં ઉત્પાદનમાં વધારો થશે. બટાટા, ડંુગળી અને લસણના ઉત્પાદનનો પ્રથમ અંદાજમાં દર્શાવેલો ઘટાડો ચોથા અંદાજ સુધી સુધરી જશે. ડુંગળીનું ઉત્પાદન ૧૭૪ લાખ ટન, લસણનું ૧૦થી ૧૨ લાખ ટન જ્યારે બટાટાનું ૪૨૦ લાખ ટન ઉત્પાદન થશે. આમ સરેરાશ ઉત્પાદનમાં ૧૦ ટકાનો વધારો થઇ ઉત્પાદન 16૦૦ લાખ ટન થશે એમ એનએચઆરડીએફના ડાયરેક્ટરે જણાવ્યું હતું. ગુજરાતમાં પણ ૨૦૧૧-૧૨માં ઉત્પાદન ૧૦૦ લાખ ટન રહ્યું હતું. જેમાં ઘટાડો નોંધાવાની શક્યતાની સાથે ઉત્પાદન ૯૦ લાખ ટનની આસપાસ રહેશે. આ વર્ષે રાજ્યમાં બટાટા, ડુંગળી અને લસણના વાવેતરમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો નોંધાયો છે.

દેશમાં શાકભાજીની ખેતી દિવસે ને દિવસે વધતી જાય છે. ૨૦૧૦-૧૧માં શાકભાજીનો વાવેતર વિસ્તાર ૮૪.૯૫ લાખ હેક્ટર હતો. જ્યારે ૨૦૧૧-૧૨માં ૯૦ લાખ હેક્ટરમાં વાવેતર નોંધાયું છે. આ જ પ્રકારે ગુજરાતની સ્થિતિ જોઇએ તો રાજ્યમાં ૨૦૦૯-૧૦માં ૪.૦૬ લાખ હેક્ટરમાં વાવેતર થતું જ્યારે ૨૦૧૧-૧૨માં વાવેતરનો આંક ૫.૧૭ લાખ હેક્ટરે પહોંચી ગયો છે.

 આમ છેલ્લાં બે વર્ષથી શાકભાજીનો વાવેતર વિસ્તાર પાંચ લાખ હેક્ટરની આસપાસ રહે છે, પરંતુ આ વર્ષે વાવેતરમાં થોડો ઘટાડો નોંધાવાની શક્યતા છે. ગત વર્ષે  રાજ્યમાં લસણનું વાવેતર ૩૯ હજાર હેક્ટરમાં  થયું હતું જ્યારે આ વર્ષે માત્ર ૯ હજાર હેક્ટરમાં વાવેતર થયું છે. આ જ પ્રકારે ડુંગળીનું વાવેતર પણ ૨૦૧૧-૧૨માં ૬૧ હજાર હેક્ટરમાં હતું પરંતુ આ વર્ષે માત્ર ૧૭ હજાર હેક્ટરમાં વાવેતર નોંધાયું છે. બટાટામાં પણ ગત વર્ષની તુલનામાં સાત હજાર હેક્ટરમાં વાવેતર ઘટયું છે. પરિણામે ઉત્પાદનમાં પણ ઘટાડો નોંધાવાની શક્યતા છે. દેશમાં શાકભાજીની સ્થતિ અંગે નેશનલ ર્હોિટેકલ્ચર રિસર્ચ ડેવલોપમેન્ટ ફાઉન્ડેશનના ડિરેક્ટર આર.પી. ગુપ્તાએ જણાવ્યું હતું કે, શાકભાજી માટે  સારા હવામાન, ડ્રીપ ઇરિગેશન અને હાઇબ્રિડ જાતોના વાવેતરથી સતત ઉત્પાદન વધતાં આ વર્ષે  પણ ઉત્પાદનમાં વધારો નોંધાશે. ગુજરાતમાં પણ ડુંગળી અને લસણના વાવેતરમાં ઘટાડાના આંક અંગે તેમણે મતમતાંતર દર્શાવ્યા હતા. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતુ કે, હાલમાં ભાવનગર અને મહુવા માર્કેટયાર્ડમાં ડુંગળીની સારી આવક દર્શાવી રહી છે કે વાવેતરના ઘટાડામાં વધારે ગેપ નથી.

બટાટાઃ રાજ્યમાં બટાટાનું સૌથી વધુ વાવેતર ડીસા પંથકમાં થાય છે જ્યારે દેશમાં સૌથી વધુ વાવેતર ઉત્તરપ્રદેશમાં થાય છે.   જ્યાં ૫.૬૭ લાખ હેક્ટરમાં વાવેતર થાય છે. દેશમાં બટાટાનું કુલ વાવેતર ૨૧ લાખ હેક્ટરથી વધુ વિસ્તારમાં થયું છે.   ગુજરાતમાં ગત વર્ષે ૮૦ હજાર હેક્ટરમાં વાવેતર થતાં ઉત્પાદન ૨૩ લાખ ટન થયું હતું જ્યારે દેશમાં ૪૧૪ લાખ ટન ઉત્પાદન થયું હતું.

ટામેટાં: ટામેટાંમાં આ વર્ષે સારા ભાવ ન રહેતાં ખેડૂતોએ નફામાં ખોટ ભોગવવી પડી છે. રાજ્યમાં ટામેટાંનું વાવેતર વધી રહ્યું છે. ટામેટાંમાં હાઇબ્રિડ જાતોનું વાવેતર વધતાં ખેડૂતોએ ટામેટાંની ખેતી વધારી છે. ૨૦૦૯-૧૦માં ટામેટાંનું ૩૩ હજાર હેક્ટરમાં વાવેતર થયું હતું જ્યારે ૨૦૧૧-૧૨માં વાવેતરનો આંક ૪૨ હજાર હેક્ટર થયો છે. દેશભરમાં પણ ૨૦૧૧-૧૨ની સીઝનમાં એક લાખ હેક્ટરમાં વાવેતરમાં વધારો થતાં ઉત્પાદનમાં ૧૮ લાખ ટનનો વધારો નોંધાયો છે.

ડુંગળી : દેશમાં ડુંગળીનું વાવેતર પણ ૧૦ લાખ હેક્ટરમાં થાય છે. જ્યારે ગુજરાતમાં ૬૦ હજાર હેક્ટરની આસપાસ વાવેતર રહેતું હોય છે. દેશમાં ૨૦૧૦-૧૧માં ડુંગળીનું ઉત્પાદન ૧૫૧ લાખ ટન થયું હતું જ્યારે ૨૦૧૧-૧૨માં ઉત્પાદન ૧૭૫ લાખ ટન રહ્યું હતું.

રીંગણઃ દેશમાં શાકભાજી પાકોમાં રીંગણ પાકનું પણ ઘણું મહત્ત્વ છે. સાત લાખ હેક્ટરમાં વાવેતર થતા આ શાકભાજીનું ઉત્પાદન ૨૦૧૧-૧૨માં ૧૨૬ લાખ ટન થયું હતું. ગુજરાતમાં પણ રીંગણનો વાવેતર વિસ્તાર ૭૦થી ૭૨ લાખ હેક્ટર છે. ૨૦૧૧-૧૨માં રીંગણનું ૧૨.૭૦ લાખ ટન ઉત્પાદન થયું હતું.

શાકભાજીના ઉત્પાદનનો દેશનો સિનારિયો

શાકભાજી                        ૨૦૧૦-૧૧                                 ૨૦૧૧-૧૨

પાક                        વાવેતર                     ઉત્પાદન              વાવેતર                ઉત્પાદન

રીંગણ                      ૬.૮૦                ૧૧૮                 ૬.૯૦               ૧૨૬

કોબીજ                   ૩.૬૯                ૭૯                    ૩.૯૦               ૮૪

ફ્લાવર                    ૩.૬૯                ૬૭                    ૩.૯૧               ૭૩

ઓકરા                    ૪.૯૮                ૫૭                    ૫.૧૮               ૬૨

ડુંગળી                   ૧૦.૬૪              ૧૫૧                 ૧૦.૮૭             ૧૭૫

બટાટા                    ૧૮.૬૩              ૪૨૩                 ૧૯.૦૭             ૪૧૪

ટામેટાં                     ૮.૬૫                ૧૬૮                   ૯.૦૭             ૧૮૬

કુલ                        ૮૪.૯૫              ૧૪.૬ કરોડ ટન     ૮૯.૮૯             ૧૫.૬ કરોડ ટન

નોંધઃ વાવેતર લાખ હેક્ટરમાં અને ઉત્પાદન લાખ ટનમાં છે.

                          

 ૨૦૦૭-૦૮                     ૨૦૦૮-૦૯                         ૨૦૦૯-૧૦                              ૨૦૧૦-૧૧                           ૨૦૧૧-૧૨

પાક                   વાવેતર    ઉત્પાદન  ઉત્પાદકતા  વાવેતર ઉત્પાદન   ઉત્પાદકતા  વાવેતર  ઉત્પાદન    ઉત્પાદકતા     વાવેતર   ઉત્પાદન   ઉત્પાદકતા  વાવેતર    ઉત્પાદન   ઉત્પાદકતા

બટાટા                ૬૫        ૧૪.૯૩  ૨૨.૯૧     ૫૬        ૧૪.૪૮      -            ૬૦            ૧.૬૫        -                   ૬૫        -            ૨૮.૮૧      ૮૦        ૨૩.૯૫          ૨૯.૬૮ 

ડુંગળી                 ૮૪        ૨૨.૩૮  ૨૬.૫૫     ૫૭        ૧.૪૦        -          ૪૩ ૧૦.૭૮      -                   ૬૨        -           ૨૪.૪૨       ૬૧            ૧૫.૬૨          ૨૫.૪૮

રીંગણ                 ૫૫        ૯.૮       ૧૭.૬૯     ૬૨        ૧૦.૪૬      -            ૬૫            ૧૧.૪૩      -                   ૭૨        -            ૧૭.૧૭       ૭૩       ૧૨.૭૦          ૧૭.૩૯

કોબીજ               ૨૨        ૩.૯૬    ૧૭.૨૩     ૨૨        ૪.૦૪       -             ૨૫            ૪.૭૩        -                   ૨૮        ૫.૫૩            ૧૯.૬૩       ૨૮        ૫.૬૦           ૧૯.૮૮ 

ભીંડા                  ૪૧        ૩.૬૫    ૮.૮૨       ૪૪        ૪.૦૭       -             ૪૬            ૪.૬૬        -                   ૫૪        ૫.૯૫            ૧૦.૮૮       ૬૫      ૭.૧૭ ૧૦.૯૭ 

ટામેટાં                ૩૦        ૭.૩૯    ૨૪           ૩૦        ૭.૪૬       -            ૩૩ ૮.૪૧        -                   ૩૮        ૯.૭૮    ૨૫.૨૨       ૪૨            ૧૦.૯૨          ૨૫.૯૬

ફ્લાવર                ૧૭        ૩.૧૪    ૧૮.૦૮     ૧૮        ૩.૨૧       -            ૧૯ ૩.૫૬        -                   ૨૧        ૩.૮૪    ૧૮.૩૬       ૨૧            ૩.૯૦          ૧૮.૪૯ ૈગવાર                  ૨૪        ૧.૭૯    ૭.૩૭       ૨૫        ૧.૯૫       -            ૨.૭૭         ૨.૧૯        -                        ૩૦        ૨.૮૩    ૯.૧૬         ૩૭        ૩.૩૦           ૮.૮૯

ચોળા                 ૧૮        ૧.૬૮    ૮.૯૫       ૨૦        ૧.૭૯       -            ૨૧ ૪.૬૬        -                   ૨૩        ૨.૪૭    ૧૦.૩૫       ૨૭             ૨.૮૯           ૧૦.૪૯ વેલાવાળા શાક        ૪૦        ૪.૧૧    ૧૦.૧૫     ૪૨       ૫.૨૫      -              ૪૬ ૬.૬૩        -                   ૫૨        ૭.૬૬    ૧૪.૫૧        ૬૧     ૯.૨૭ ૧૫.૨૦

અન્ય                  ૧૦        ૧.૦૭    ૧૦.૭૬    ૧૧૨      ૧.૨૩       -            ૧૩ ૧.૬૧        -                   ૬.૬૨    ૯.૩૭    ૧૪.૧૫        ૧૯     ૫.૧૩       ૨૫.૭૦

કુલ                    ૪.૧૧    ૭૪.૦૨  ૧૭.૯૮    ૩.૯૪     ૬૮.૦૭     -            ૪.૦૬         ૭૨.૫૫       -                  ૫.૧૫    ૯૩.૬૦            ૧૮.૧૮       ૫.૧૭    ૧.૦૦            ૧૯.૪૨

નોંધ ઃ રાજ્યનું શાકભાજીનું નોંધાયેલું વાવેતર હજાર હેક્ટરમાં, ઉત્પાદન લાખ ટનમાં જ્યારે ઉત્પાદકતા કિલોદીઠ હેક્ટરમાં છે
published in Gujarat leading agriculture news paper Agro sandesh..

દૂધના ઉત્પાદનમાં દેશમાં ૪ ટકાનો વધારો

• વરસાદના અભાવે ઘાસચારાની તંગી છતાં દેશનું દૂધ ઉત્પાદન જળવાઇ રહ્યું

• ગુજરાત દૂધના ઉત્પાદનમાં ચોથા ક્રમે

• દૂધના ઉત્પાદનમાં ઉત્તર પ્રદેશ, રાજસ્થાન, આંધ્રપ્રદેશ, ગુજરાત અને પંજાબ મોખરે

• ગોવામાં શ્વેતક્રાંતિઃ દૂધ ઉત્પાદન એક વર્ષમાં ૨૦ ટકા વધ્યું

• ૬ ટકાના દરે ગુજરાતમાં વિકસતો જતો દૂધ ઉત્પાદનનો વ્યવસાય

• ૨૨ મિલિયન ટન દૂધના ઉત્પાદન સાથે ઉત્તર પ્રદેશ દેશમાં પ્રથમ

• ૨૧૦મિલિયન ટન દૂધની જરૃરિયાત ૨૦૨૧-૨૨માં   ભારતમાં ઊભી થશે

• ૧૫૦મિલિયન ટન દૂધની જરૃરિયાત ૨૦૧૬-૧૭માં   ભારતમાં ઊભી થશે

• ૧૨૮મિલિયન ટન હાલમાં ભારતમાં દૂધનો વપરાશ

• ભારતમાં હાલમાં દર વર્ષે ૫ મિલિયન ટન વધારો

દેશના  કેટલાક રાજ્યોમાં દુષ્કાળને કારણે ઘાસચારો અને પાણીની ખેંચ હોવા છતાં પણ આ વર્ષે દૂધના ઉત્પાદનમાં ૪ ટકાનો વધારો નોંધાયો છે  તેમ કૃષિમંત્રી શરદ પવારે જણાવ્યું હતું. ૨૦૧૧-૧૨માં દૂધનું ઉત્પાદન હાલના સમયમાં ૧૨૭.૯ મિલિયન ટન હતું જ્યારે હાલમાં ૧૩૩.૭ મિલિયન ટન થયું છે. ચાલુ વર્ષે દેશમાં વરસાદની અનિયમિતતાને પગલે પશુઓ માટેના લીલા ઘાસચારાની અછત ઊભી થાય તેવા સંજોગો જોતા દેશમાં દૂધનું ઉત્પાદન ઘટવાની સંભાવના  વ્યકત કરવામાં આવી હતી, જો કે હાલમાં ઘાસચારાની પશુઓ માટેના તંગી નહી હોવાનું કૃષિમંત્રીએ જણાવ્યું હતું.

પ્રાપ્ત માહિતી અનુસાર હાલમાં ૬૨૦ મિલિયન ટન ઘાસચારો દેશમાં ઉપલબ્ધ છે. આ ઉપરાંત ઘાસચારાની માંગ અને પુરવઠા વચ્ચે તફાવત ન સર્જાય તે માટે રાજ્યોને પણ ઘાસચારા વિકાસ સહાય હેઠળ વાવેતર વધારવા જણાવવામાં આવ્યું છે. દેશમાં દૂધના ઉત્પાદનની સ્થિતિ જોઇએ તો ૧૭૦ દૂધ ઉત્પાદન કો. યુનિયન અને ૧૫ કો. ઓપરેટિવ મિલ્ક માર્કેટિંગ ફેડરેશન દ્વારા દૂધનું એકત્રીકરણ કરવામાં આવે છે. ગુજરાતમાં અમૂલ જી.સી.એમ.એમ.એફ, આંધ્રપ્રદેશમાં વિજયા, પંજાબમાં વેરકા, રાજસ્થાનમાં સરસ, કર્ણાટકમાં નંદિની અને કેરાલામાં મિલ્મા તેમજ કોલ્હાપુરમાં ગોકુલ નામના દૂધ ફેડરેશનોનો સમાવેશ થાય છે.

ગુજરાતમાં ડિસેમ્બર અને જાન્યુઆરી માસ દરમિયાન દૂધના ઉત્પાદનમાં નોંધપાત્ર વધારો થવાથી ગુજરાતે પ્રતિદિન દૂધ ઉત્પાદનમાં પંજાબને પણ પાછળ રાખી દેશમાં ચોથો ક્રમાંક મેળવ્યો હતો. જાન્યુઆરી માસમાં ગુજરાતમાં દૂધનું ઉત્પાદન પ્રતિદિવસ ૨૬૯ લાખ કિલોગ્રામ  જ્યારે પંજાબનું ૨૬૧ લાખ કિલોગ્રામ હતું. રાજ્યના દૂધ સંઘ જીસીએમએમએફેે ગત વર્ષે દિવસનું ૧૬૪ લાખ કિલોગ્રામ  દૂધનું  એકત્રીકરણ કરીને વિક્રમ કર્યો હતો. હાલમાં ૧૪૦ લાખ લિટર દૂધનું એકત્રીકરણ કરે છે. જીસીએમએમએફ રાજ્યના ૧૭ દૂધસંઘો ઉપરાંત મહારાષ્ટ્ર, પશ્ચિમ બંગાળ, રાજસ્થાન , ઉત્તરપ્રદેશ અને બિહારમાંથી પણ દૂધનું એકત્રીકરણ કરે છે. સીઝનમાં બનાસ દૂધ સંઘે રેકર્ડબ્રેક ૩૫ લાખ કિલોગ્રામ દૂધનું એકત્રીકરણ કર્યું હતું.

 એક માહિતી મુજબ દેશમાં ૨૦૧૬-૧૭માં ૧૫૦ મિલિયન ટન દૂધની જરૃરિયાત ઉભી થશે આથી પશુપાલનનો વિકાસ થાય અને દૂધ ઉત્પાદન વધે તે જરૃરી પણ છે. ગુજરાતની વાત કરીએ તો હાલમાં દૂધની આવકોનું પ્રમાણ જળવાઇ રહેતા ર્વાિષક ૬ ટકાના દરે દૂધનું ઉત્પાદન સતત વધી રહ્યું છે. દાયકામાં દૂધના ભાવમાં પણ લિટરે રૃપિયા ૨૦થી વધીને રૃપિયા ૪૫નો ભાવ થતાં પશુપાલકો પણ દૂધના આ વ્યવસાયમાં વધુ રસ લેવા માંડયા છે. 

ગુજરાતમાં  ફેડરેશન દ્વારા ૨૦૧૧-૧૨માં ૩.૮૮ બિલિયન લિટર દૂધનું એકત્રીકરણ કરવામાં આવ્યું હતું જેમાં રોજનું દૂધનું એકત્રીકરણ ૧૩.૬૭ મિલિયન લિટર હતું.  ગોવામાં છેલ્લા એક વર્ષમાં શ્વેતક્રાંતિ સર્જાઇ છે. ગોવામાં ૨૦૧૧-૧૨માં દૂધનું ઉત્પાદન ૪૦ હજાર લીટર હતું ૨૦૧૩માં હાલમાં ૬૮ હજાર લીટર દૂધનું એકત્રીકરણ થઇ રહ્યું છે.
published in Gujarat leading agriculture news paper Agro sandesh..

બાગાયતમાં ગુજરાતની દેશમાં સ્થિતિ

ગુજરાતનો કૃષિવિકાસ ૧૦ ટકાના દરે વધી રહ્યો છે. રાજ્ય કૃષિક્ષેત્રે પ્રગતિમાં હરણફાળ ભરી રહ્યું હોવાના દાવાઓ વચ્ચે ૨૦૧૨માં બાગાયત ક્ષેત્રમાં દેશમાં ગુજરાતની સ્થિતિનો વાસ્તવિક ચિતાર આપ્યો છે જેમાં ફળોના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત ચોથા ક્રમે, ફૂલોમાં પાંચમા સ્થાને, મસાલાપાકોમાં ત્રીજા સ્થાને જ્યારે શાકભાજીના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત છઠ્ઠું સ્થાન ધરાવે છે.

ફળોના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત ચોથા ક્રમે

બાગાયતમાં ફળો એ મહત્ત્વનો હિસ્સો ધરાવે છે. કેળાં, પપૈયાં, જામફળ અને કેરી જેવાં ફળોનું મોટાપાયે વાવેતર થાય છે. ૨૦૧૦-૧૧ માં દેશમાં ફળોનું કુલ ઉત્પાદન ૭૪૮ લાખ ટન થયું હતું જ્યારે ૨૦૧૧-૧૨માં દેશમાં ફળોનું કુલ ઉત્પાદન ૭૬૪ લાખ ટન થયું છે. વાવેતરમાં પણ ૩૦ હજાર હેક્ટરનો વધારો થતાં વાવેતરના વધારાનો લાભ ઉત્પાદનને મળ્યો છે. દેશમાં સૌથી વધુ ફળોનું ઉત્પાદન મહારાષ્ટ્રમાં થાય છે. મહારાષ્ટ્ર દેશના કુલ ઉત્પાદનમાં ૧૮ ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. ત્યારબાદ આંધ્રપ્રદેશ અને ઉત્તરપ્રદેશનો સમાવેશ થાય છે. ગુજરાતમાં ૨૦૧૧-૧૨માં ૩૮ હજાર હેક્ટરમાં વાવેતર પહોંચતાં ૭૭ લાખ ટન ફળોનું ઉત્પાદન થયું હતું. દેશમાં ફળોના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત ચોથું સ્થાન ધરાવે છે.

છૂટક ફૂલમાં પશ્ચિમ બંગાળ મોખરે

ફૂલોની ખેતી છેલ્લા એક દાયકાથી દેશમાં ફૂલીફાલી છે. દેશમાં છૂટક ફૂલોના ઉત્પાદનમાં  ગુજરાત વાત કરીએ તો રાજ્યમાં કુલ ૧.૩૫ લાખ ટન ફૂલોનું ઉત્પાદન થાય છે. જ્યારે દેશમાં ૧૭ લાખ ટન છૂટક ફૂલોનું ઉત્પાદન થાય છે. જેમાં  ગુજરાતનો ફાળો માત્ર ૯ ટકા છે. ફૂલોના ઉત્પાદનમાં ૩.૮૯ લાખ ટનના ઉત્પાદન સાથે ૨૭ ટકા હિસ્સો ધરાવીને પશ્વિમ બંગાળ દેશમાં પ્રથમ ક્રમાંકે છે. એ પછી ૨૨ ટકા ઉત્પાદન અને ૩.૩૨ લાખ ટન ઉત્પાદન મેળવીને તમિલનાડું બીજા સ્થાને છે. એ સિવાય મધ્યપ્રદેશ છૂટક ફૂલોના ઉત્પાદનમાં ૧૦ ટકા કર્ણાટક ૧૫ ટકા અને મહારાષ્ટ્ર ૭ ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. જ્યારે  હરિયાણા રાજ્ય માત્ર ૪ ટકા ફાળો આપે છે.

શાકભાજીનું ૧૦૦ લાખ ટન ઉત્પાદન

શાકભાજીમાં ક્લસ્ટર એરિયા જાહેર કરી ખેતીવાડી વિભાગ શાકભાજીનું ઉત્પાદન વધારવા પ્રયાસ કરી રહ્યો હોવા છતાં  ૨૦૧૧-૧૨માં ગુજરાતમાં ૧૦૦ લાખ ટન શાકભાજીનું ઉત્પાદન થયું હતું. જ્યારે પશ્ચિમ બંગાળમાં ૨૩૪ લાખ ટન, ઉત્તર પ્રદેશમાં ૧૩૪ લાખ ટન જ્યારે બિહારમાં ૧૫૫ લાખ ટન ઉપરાંત આંધ્રપ્રદેશમાં ૧૨૦ લાખ ટન શાકભાજીનું ઉત્પાદન થાય છે. મધ્યપ્રદેશ ગુજરાત કરતાં વાવેતર વિસ્તાર ઓછો ધરાવતું હોવા છતાં ગુજરાત કરતાં ઉત્પાદનમાં અગ્રતાક્રમે આવે છે. આમ શાકભાજીના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત છઠ્ઠા ક્રમે આવે છે.

છોડના ઉત્પાદનમાં રાજ્યનો એક ટકા ફાળો

આર્િથક દૃષ્ટિએ મહત્ત્વના ગણાતા કાજુ, સોપારી, કોકો જેવા પ્લાન્ટ્સ છોડના ઉત્પાદનમાં દક્ષિણ ભારતનો દબદબો છે. તામિલનાડુ રાજ્ય ૨૯ ટકા જેટલા ઉત્પાદન સાથે દેશમાં પ્રથમ સ્થાન ધરાવે છે. કર્ણાટક ૨૭ ટકા સાથે બીજું અને કેરલ રાજ્ય ૨૬ ટકા હિસ્સા સાથે ત્રીજો ક્રમાંક ધરાવે છે. જ્યારે પશ્ચિમ બંગાળ, ઓરિસ્સા અને આસામ જેવાં રાજ્યો માત્ર બે ટકા જેટલો ફાળો નોંધાવી રહ્યાં છે. ગુજરાતની વાત કરીએ તો ગુજરાતનો પ્લાન્ટ છોડના ઉત્પાદનમાં માત્ર ૧ ટકા જેટલો નજીવો હિસ્સો છે. દેશમાં ૧૬,૩૫૮ ટન કુલ પ્લાન્ટ પ્રોડક્ટનું ઉત્પાદન થાય છે તેમાંથી માત્ર તામિલાનાડુમાં જ ૪,૫૯૨ ટન જથ્થાનું ઉત્પાદન થાય છે. ગુજરાતમાં માત્ર ૨૪૦ ટન જેટલું નજીવું ઉત્પાદન થાય છે.

ખાટાં ફળોમાં રાજ્ય પાંચમા ક્રમે

ખાટાશવાળાં ફળોમાં ગુજરાતમાં એકમાત્ર લીંબુનું ઉત્તર ગુજરાતમાં મોટાપાયે વાવેતર થાય છે.  રાજ્યમાં ખટાશવાળાં ફળોનું ૪૦ હજાર હેક્ટરમાં વાવેતર થવાની સાથે ઉત્પાદન ૪.૨૫ લાખ ટન થાય છે. દેશમાં ખટાશવાળાં ફળોનું ૭૯.૨૨ લાખ ટન ઉત્પાદન થાય છે. જેમાં આંધ્રપ્રદેશનો ફાળો ૨૮ ટકા છે. આંધ્રપ્રદેશમાં ૧૮.૮૬ લાખ ટન ખટાશવાળાં ફળોનું ઉત્પાદન થાય છે. આ ઉપરાંત મહારાષ્ટ્રમાં ૧૨ લાખ ટન ફળોનું ઉત્પાદન થાય છે. આ રાજ્યોમાં વાવેતર થતા ખટાશવાળાં ફળોમાં મોસંબી અને લીંબુ જેવાં અન્ય ફળોનો સમાવેશ થાય છે. પંજાબમાં પણ ખાટાં ફળોનું ૯.૪૨ લાખ ટન ઉત્પાદન થાય છે. પંજાબનો કુલ ઉત્પાદનમાં હિસ્સો ૧૪ ટકા છે.

મસાલા પાકોમાં ૧૮ ટકા હિસ્સો

છૂટક ફૂલો અને કાજુ તથા સોપારી જેવા પ્લાન્ટ્સના ઉત્પાદનમાં પાછળ જણાતું ગુજરાત રાજસ્થાન સાથે સંયુક્ત રીતે મસાલા વર્ગના પાકોના ઉત્પાદનમાં દેશમાં ૧૮ ટકા ઉત્પાદન સાથે આગળ પડતું છે. જોકે હળદર, વેનિલા, લવિંગ તથા મરચાં જેવા મસાલા પાકોના ઉત્પાદનમાં દેશમાં ટોચનો ક્રમ તો આંધ્રપ્રદેશ  રાજ્ય જ ધરાવે છે. મસાલા પાકોના ઉત્પાદનમાં કર્ણાટક ૧૦ ટકા જ્યારે યુપી,પશ્ચિમ બંગાળ તથા આસામ ૪થી ૫ ટકા ઉત્પાદન હિસ્સો ધરાવે છે. દેશમાં કુલ ૩૨.૧૨ લાખ હેકટરમાં મસાલાપાકોનું વાવેતર થાય છે. જ્યારે કુલ ઉત્પાદન ૫૯.૫૧ લાખ ટન છે. ગુજરાતનો મસાલા પાક વાવેતર વિસ્તાર ૫.૭૧ લાખ જ્યારે ઉત્પાદન ૧૧.૬૮ લાખ ટન છે.

બાગાયતે ૨૫૦૦ લાખ ટન ઉત્પાદનનો આંક વટાવ્યો

૨૦૧૧-૧૨માં બાગાયતે ૨૫ કરોડ ટન ઉત્પાદનનો આંક વટાવી દીધો છે. દેશમાં ૨૦૧૨ના વર્ષમાં ૨૫.૭૨ કરોડ ટન બાગાયત પાકોનું ઉત્પાદન થયું છે. જેમાં કેળાંનું ૨૮૪ લાખ ટન, કેરીનું ૧૬૧ લાખ ટન, રીંગણનું ૧૨૬ લાખ ટન તેમજ ડુંગળીનું ૧૭૫ લાખ ટન ઉત્પાદન થયું હતું. ૨૦૧૦-૧૧માં બટાટાનું ઉત્પાદન ૪૨૩ લાખ ટન થયું હતું જેમાં ૨૦૧૧-૧૨માં ઘટાડો નોંધાતાં બટાટાનું કુલ ઉત્પાદન માત્ર ૪૧૪ લાખ ટન થયું હતું. તો સામે ડુંગળીના કુલ ઉત્પાદનમાં વધારો નોંધાયો હતો. ટામેટાંમાં પણ ખેડૂતોની મહેનત સફળ રહેતાં કુલ ઉત્પાદન ૧૮૬ લાખ ટન થયું હતું જે ૨૦૧૦-૧૧માં ૧૬૮ લાખ ટન જ રહ્યું હતું. ૨૦૧૨ના વર્ષમાં નાળિયેરના ઉત્પાદનમાં પણ ધરખમ વધારો નોંધાયો હતો. નાળિયેરનું કુલ ઉત્પાદન ૧૪૯ લાખ ટન રહ્યું હતું.

દેશમાં બાગાયત પાકોમાં બટાટાનું સૌથી વધુ ઉત્પાદન  

૨૦૧૦-૧૧નું વર્ષ બાગાયત પાકોના ઉત્પાદન માટે સારું રહ્યું હતું. આ વર્ષમાં ફળોનું કુલ ઉત્પાદન દેશભરમાં ૭૪૮ લાખ ટન, શાકભાજીનું ૧૪.૬૫ કરોડ ટન, છૂટક ફૂલોનું ૧૦ લાખ ટન જ્યારે નાળિયેર, કાજુ જેવા પાકોનું ૧૨૦ લાખ ટન ઉપરાંત મસાલાપાકોનું ૫૩ લાખ ટન ઉત્પાદન થયું હતું. આમ બાગાયત પાકોનું ૨૦૧૦-૧૧ના વર્ષમાં કુલ ઉત્પાદન ૨૪ કરોડ ટન જ્યારે વાવેતર ૨.૧૮ કરોડ હેક્ટર થયું હતું. બાગાયત પાકોમાં કેળાંનું ઉત્પાદન દેશભરમાં ૨૯૭ લાખ ટન થાય છે જ્યારે કેરીનું ઉત્પાદન ૨૦૧૦-૧૧માં ૧૫૧ લાખ ટન થયું હતું. આ ઉપરાંત રીંગણનું ૧૧૮ લાખ ટન , ડુંગળીનું ૧૫૧ લાખ ટન તેમજ ટામેટાંનું ૧૬૮ લાખ ટન ઉત્પાદન થયું હતું. દેશમાં નાળિયેરનું ઉત્પાદન પણ ૧૦૮ લાખ ટન થાય છે. બાગાયત પાકોમાં બટાટાનું ઉત્પાદન સૌથી વધુ ૪૨૩ લાખ ટન થાય છે
published in Gujarat leading agriculture news paper Agro sandesh..

સૂક્ષ્મ સિંચાઇ : કાર્યક્ષમ પિયતનો શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ

• દેશમાં ૬૫ લાખ હેક્ટરમાં અને ગુજરાતમાં ૭ લાખ હેક્ટરથી વધુમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇ હેઠળ થતી ખેતીઃ રાજ્યમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇનો આંક ૧૦ લાખ હેક્ટરે પહોંચાડવાનો લક્ષ્યાંકઃ
•  દેશમાં રાજસ્થાન મોખરે તો ગુજરાત છઠ્ઠા ક્રમે
• * ૨૦૦૫થી ૨૦૧૨ સુધીમાં રાજ્યના ૬.૧૭ લાખ ખેડૂતોએ ડ્રિપ પદ્ધતિ અપનાવી
• * કૃષિ પાકોમાં ૮૫ ટકા સૂક્ષ્મ પિયત જ્યારે બાગાયતમાં માત્ર ૧૫ ટકા વિસ્તાર આવરિત
• * ડાર્કઝોન હેઠળની ૬૧,૪૩૭ હેક્ટરમાં  સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી ખેડૂતોનું પિયત

ઓ છા પાણીએ વધુ ઉત્પાદન મેળવવાની એડવાન્સ ટેકનોલોજી એટલે સૂક્ષ્મ સિંચાઇ. ભારતમાં ૧૯૭૦માં ૪૦ એકરમાં થતી ખેતી આજે સવા ચાર દાયકા બાદ ૬૫ લાખ હેક્ટરના આંકને આંબવા આવી છે. માત્ર ૩૬ ટકા સિંચાઇ વિસ્તાર ધરાવતા દેશમાં હાલમાં ૨૫૦૦ લાખ ટન ધાન્યનું ઉત્પાદન થાય છે. આગામી બે દાયકા બાદ વધતી જતી વસતીને ધ્યાને રાખી ૪૫૦૦ લાખ ટન ધાન્યની જરૃરિયાત સમયે દેશ માટે ઓછા પાણીએ, ઓછા ખાતરે વધુ ઉત્પાદન આપી હરિયાળી ક્રાંતિ રેલાવતી સૂક્ષ્મ સિંચાઇ પદ્ધતિ ખેડૂતો માટે આશીર્વાદરૃપ સાબિત થશે. ગુજરાતમાં હાલમાં સાત લાખ હેક્ટરથી વધુ વિસ્તારમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી પિયત થાય છે જેને ૧૦ લાખ હેક્ટરે પહોંચાડવાના પ્રયાસો ચાલી રહ્યા છે. ખેડૂતોમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇ પ્રત્યે હવે જાગૃતિ આવતાં પાણીની સૌથી મોટી સમસ્યા ધરાવતું રાજસ્થાન હાલમાં ૧૫ લાખ હેક્ટરમાં સૂક્ષ્મસિંચાઇથી પિયતમાં દેશમાં મોખરે છે. જ્યારે ગુજરાતે છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી દેશમાં છઠ્ઠો ક્રમ જાળવી રાખ્યો છે. દેશમાં કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર અને આંધ્રપ્રદેશમાં પણ મોટાપાયે હવે સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી ખેતી થવા લાગી છે. દેશની સિંચાઇ ક્ષેત્રની સુવિધાઓને જોતાં આગામી દિવસોમાં વધુ ઉત્પાદન મેળવવા માટે સૂક્ષ્મ સિંચાઇ એ દેશના ખેડૂતો માટે એક શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ સાબિત થશ

ગામી દિવસોમાં વધતી જતી વસ્તીને ધ્યાને લઇ પાકનું ઉત્પાદન વધારવાના ભાગરૃપે ટંકી જમીન અને ઓછા પિયતથી વધુ ઉત્પાદન મેળવવા માટે હાલમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇ જ એક માત્ર બેસ્ટ વિકલ્પ છે.  દેશના અલગ-અલગ રાજ્યમાં જુદી જુદી એજન્સીઓ સૂક્ષ્મ સિંચાઇનો વ્યાપ વધારવાના પ્રયાસો કરી રહી છે. રાજ્યમાં ૨૦૦૫-૦૬થી જાન્યુઆરી ૨૦૧૩ સુધીમાં ૬.૧૭ લાખ હેક્ટર વિસ્તારમાંથી ટપક સિંચાઇ હેઠળ ૩.૦૫ લાખ હેક્ટર જ્યારે ફુવારા પદ્ધતિ હેઠળ ૩.૧૨ લાખ હેક્ટર જમીનમાં પિયત કરાઇ રહ્યું છે. અત્યાર સુધીમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી ૨૮,૨૧૪ સિમાંત ખેડૂતોએ, ૧,૧૫,૦૦૫ નાના ખેડૂતોએ જ્યારે ૩,૯૮,૯૭૫ મધ્યમ ખેડૂતોએ સૂક્ષ્મસિંચાઇ યોજનાનો લાભ લીધો છે.

વીજ કનેક્શનની પણ ડ્રિપમાં જરૃરિયાત પડતી હોવાથી અત્યાર સુધીમાં સૂક્ષ્મ પિયત વીજકનેક્શન યોજનામાં ૬૫ હજાર ખેડૂતો જોડાયા છે. જેમાંથી ૫૪,૩૪૬ ખેડૂતોને વીજકનેક્શન અપાતાં આ ખેડૂતો ડ્રિપથી ખેતી કરી રહ્યા છે. અગાઉ ડાર્કઝોન વિસ્તારમાં પણ ૩૫,૭૩૪ ખેડૂતોએ આ યોજનાનો લાભ લીધો છે. જીજીઆરસીની સ્થાપના પૂર્વે પણ ડ્રિપથી રાજ્યમાં ખેતી થતી હોવાથી હાલમાં ૭ લાખથી વધુ હેક્ટરમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી ખેતી થાય છે.

સૂક્ષ્મ સિંચાઇનો સિનારીયો

વર્ષ                      ખેડૂતો           હેક્ટર

૨૦૦૫-૦૬         ૭,૨૧૭         ૧૫,૮૯૧

૨૦૦૬-૦૭         ૧૩,૮૦૫       ૨૭,૨૩૧

૨૦૦૭-૦૮         ૩૨,૪૯૮        ૫૦,૨૬૦

૨૦૦૮-૦૯         ૩૯,૪૩૫        ૫૭,૭૨૭

૨૦૦૯-૧૦         ૪૩,૫૩૦       ૭૦,૮૨૩

૨૦૧૦-૧૧         ૬૫,૫૯૫       ૧,૦૨,૮૪૯            

૨૦૧૧-૧૨         ૯૧,૩૯૩       ૧,૫૦,૪૮૦

૨૦૧૨-૧૩         ૬૫,૧૭૧       ૧,૦૫,૮૨૬

કુલ                    ૩,૫૮,૬૪૪    ૫,૮૦,૭૩૦

નોંધઃ  જાન્યુઆરી ૨૦૧૩ સુધીમાં ૩,૮૧,૨૪૬ ખેડૂતોએ સૂક્ષ્મ સિંચાઇ  યોજનાનો લાભ લેતાં રાજ્યમાં હાલમાં ૬,૧૭,૩૦૯ હેક્ટરમાં સૂક્ષ્મ પદ્ધતિથી ખેતી થાય છે.

મગફળીનો પાક ટપકમાં મોખરે

રાજ્યમાં ટપક સિંચાઇ હેઠળ હવે મોટાભાગના પાકને આવરી લેવામાં આવ્યા છે. જીજીઆરસીની સ્થાપનાથી લઇ જાન્યુઆરી ૨૦૧૩ સુધીમાં ૬.૧૭ લાખ હેક્ટરમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી ખેતી થાય છે. જેમાં કૃષિ પાકોમાં ૫.૨૪ લાખ હેક્ટર અને બાગાયતી પાકો હેઠળ ૯૨,૭૪૦ હેક્ટરમાં ખેડૂતો ખેતી કરી રહ્યા છે. રાજ્યમાં સૌથી વધુ સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી વાવેતર મગફળીમાં થાય છે. મગફળીમાં ૨.૭૮ લાખ હેક્ટરમાં ખેડૂતો હવે સૂક્ષ્મ સિંચાઇનો ઉપયોગ કરવા લાગ્યા છે. આ ઉપરાંત કપાસમાં ૧.૭૭ લાખ, શેરડીમાં ૧૨,૫૮૨ હેક્ટર, બટાટામાં ૩૦,૯૯૭ હેક્ટર જ્યારે કેળમાં ૧૩,૯૯૮ હેક્ટર ઉપરાંત આંબામાં ૧૧,૫૨૫ અને શાકભાજી પાકોમાં ૧,૪૭૨ હેક્ટરમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી ખેતી

 થાય છે.

ગુજરાતમાં ડ્રિપની સબસિડી સામે બિહાર અને હરિયાણાની સબસિડીની ટકાવારી ઊંચી

રાજ્યમાં ખેડૂતોને સૂક્ષ્મ સિંચાઇ હેઠળ પ્રતિ હેક્ટર ખર્ચના ૫૦ ટકા અથવા રૃપિયા ૬૦ હજાર જે ઓછું હોય તે સબસિડી પેટે ખેડૂતોને અપાય છે. જ્યારે આદિજાતિના ખેડૂતોને ૭૫ ટકાની સબસિડીની ચૂકવણી કરવામાં આવે છે. આ સબસીડીનું ધોરણ ડ્રિપની અમલવારી કરતા ખેડૂતો માટે ઓછુ નથી. પરંતું હાલમાં દેશમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇમાં ટોપમાં રહેલા રાજ્યોની સબસિડી આપવાની ટકાવારી કરતાં ઘણી ઓછી છે. આંધ્રપ્રદેશમાં ટપકમાં ૭૦ ટકા અને ફુવારામાં પણ ૭૦ ટકાની સબસિડી અપાતી હોવાથી હાલમાં આંધ્રપ્રદેશમાં ૧૦ લાખ હેક્ટરમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી પિયત થાય છે. રાજસ્થાન એટલે દેશનો સૌથી સૂકો પ્રદેશ જ્યાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇનો પ્રોજેક્ટ સફળ રહેતાં હાલમાં રાજસ્થાનમાં ૧૫ લાખ હેક્ટરમાં સૂક્ષ્મ સિચાઇથી પિયત થાય છે. મહારાષ્ટ્રમાં  પણ ખેડૂતોને ડ્રિપ પર ૫૦ ટકા અને ફુવારા પિયત પદ્ધતિમાં ૫૦ ટકા સહાય અપાય છે. હાલમાં મહારાષ્ટ્રમાં ૧૩થી ૧૪ લાખ હેક્ટરમાં સૂક્ષ્મ સિંચાઇથી પિયત થાય છે. આ જ પ્રકારે બિહાર ટપકમાં ૯૦ અને ફુવારામાં ૯૦ ટકા સબસિડી ખેડૂતોને આપે છે. જ્યાં ખેડૂતોનો સારો પ્રતિભાવ જોવા મળ્યો છે.    

રાજ્ય                  સબસીડી

                     ટપક       ફુવારા

આંધ્રપ્રદેશ            ૭૦        ૭૦

બિહાર                 ૯૦        ૯૦

છત્તીસગઢ            ૭૦        ૭૦

ગોવા                  ૫૦        ૫૦

ગુજરાત               ૫૦        ૫૦

હરિયાણા              ૯૦       ૫૦

હિમાચલ              ૮૦       ૮૦

ઝારખંડ                ૫૦        ૫૦

કર્ણાટક                  ૭૫        ૭૫

કેરાલા                   ૫૦        ૫૦

મધ્યપ્રદેશ               ૭૦        ૭૦

મહારાષ્ટ્ર                ૫૦        ૫૦

ઓરિસ્સા               ૭૦        ૭૦

પંજાબ                 ૭૫        ૭૫

રાજસ્થાન            ૭૦        ૬૦

તમિલનાડું            ૬૫        ૫૦

ઉત્તર પ્રદેશ           ૫૦        ૦૦

નોંધ : આંક ટકામાં છે
published in Gujarat leading agriculture news paper Agro sandesh..