રાજ્યમાં ૩૦ લાખ ટન બાગાયતી પાકોનો બગાડ

બાગાયતી પાકોના સંગ્રહ માટે કોલ્ડસ્ટોરેજની અપૂરતી સુવિધા અને પ્રોસેસિંગ યુનિટના અભાવે દેશમાં ૨.૫૦ લાખ કરોડનું થતું

નુક્સાનઃ દેશમાં ૨૬૦૦ લાખ ટન ઉત્પાદન સામે સંગ્રહક્ષમતા માત્ર ૩૧૦ લાખ ટનઃ ગુજરાતમાં ૪૩૩ કોલ્ડસ્ટોરેજમાં ૧૫ લાખ ટન જથ્થાની સંગ્રહક્ષમતા ઃ રાજ્યમાં ફળ-શાકભાજીનું ૧૮૫ લાખ ટન ઉત્પાદન

દેશમાં બાગાયતનો વિકાસ સતત વધતો જાય છે. ૨૦૧૨-૧૩માં ૨૬૦૦ લાખ ટન બાગાયતી પાકોનું સફળ ઉત્પાદન લેવાનો બાગાયત વિભાગ જશ ખાટે છે ત્યારે કડવી વાસ્તવિકતા એ છે કે બાગાયતી પાકોના જથ્થાને સંગ્રહ કરી શકવાની ક્ષમતા ન હોવાને પગલે દેશમાં દર વર્ષે ૨.૫૦ લાખ કરોડ રૃપિયાના બાગાયતી પાકોનો જથ્થો નાશ પામે છે. દેશમાં માત્ર ૩૧૦ લાખ ટન જથ્થાને સંગ્રહવાની ક્ષમતા હોવાથી ખેડૂતોનો મહામૂલો પાક ધૂળધાણી થાય છે. ગુજરાતમાં પણ આ જ સ્થિતિ છે. ગુજરાતમાં ૨૦૦ લાખ ટન બાગાયતી પાકોના ઉત્પાદન વચ્ચે સંગ્રહક્ષમતા માત્ર ૧૫ લાખ ટન છે. રાજ્યમાં ફળ અને શાકભાજીનું ૧૮૫ લાખ ટન ઉત્પાદન થાય છે. જેમાં ૨૦થી ૨૫ ટકા બગાડના અંદાજ સામે રાજ્યમાં ૩૦થી ૪૦ લાખ ટન જથ્થાનો બગાડ થાય છે. તાજેતરમાં એસોચેમે બહાર પાડેલા એક સર્વે મુજબ એકમાત્ર ગુજરાતમાં જ ફળો અને શાકભાજીનો ર્વાિષક બગાડ રૃપિયા ૧૧,૪૦૦ કરોડનો છે.     

   દેશમાં બાગાયતી પાકોનું ઉત્પાદન ૨૬ કરોડ ટને પહોંચ્યું છે. બાગાયતી પાકમાં રોકડી આવક થતી હોવાથી બાગાયતી પાકોની ખેતી દેશમાં સતત વધી રહી છે. આજે ભારત વિશ્વમાં થતા શાકભાજીના ઉત્પાદનમાં ચીન પછી બીજા ક્રમે છે.

દેશમાં ફળ પાકોનું ૮૫ લાખ ટન અને શાકભાજીનું એક કરોડ ટન ઉત્પાદન થાય છે. દેશમાંથી ફળ- ફૂલ અને મસાલા પાકોની પણ મોટાપાયે નિકાસ થાય છે. આટલું મોટાપાયે ઉત્પાદન છતાં પણ દેશમાં બાગાયતી પાકોની સંગ્રહક્ષમતા માત્ર ૩૧૦ લાખ ટન જ હોવાથી ફળ અને ફૂલોના કુલ ઉત્પાદનના ૩૦ ટકા જેટલું નુકસાન ખેડૂતોએ ભોગવવું પડે છે. દેશમાં કોલ્ડસ્ટોરેજની ઓછી સુવિધાને પગલે વધુ ઉત્પાદન છતાં ખેડૂતો ઉત્પાદિત પાકનો લાભ મેળવી શકતા નથી. દેશમાં હજુ પણ ૪૦૦ લાખ ટન સંગ્રહક્ષમતા વધારવાની જરૃરિયાત છે. ઓછી સંગ્રહ ક્ષમતાને પગલે દેશમાં ર્વાિષક ૨ લાખ કરોડની પેદાશોનો બગાડ થતો હોવાનું એસોચેમના  તાજેતરના સર્વેમાં બહાર આવ્યું છે. દેશમાં કોલ્ડસ્ટોરેજની ક્ષમતા ૩૦૦ લાખ ટન હોવાનું બાગાયત વિભાગ જણાવે છે પરંતુ ૭૦ ટકા કોલ્ડસ્ટોરેજ બટાટાનો સંગ્રહ કરતા હોવાથી બાકીના ૩૦ ટકામાં ફળ-ફૂલ અને દૂધ સહિતની અન્ય ચીજવસ્તુઓનો સંગ્રહનો સમાવેશ થાય છે. બટાટાનો પાક ત્વરિત બગડતો ન હોવા છતાં ખેડૂતો બટાટાના સારા ભાવ મેળવવા માટે કોલ્ડસ્ટોરેજમાં મૂકી યોગ્ય સમયે સારા ભાવમાં વેચાણ કરતા હોય છે. જ્યારે ફળ અને ફૂલનો જલ્દી બગાડ થતો હોવા છતાં ઓછી સુવિધાને પગલે આ ફૂલપાકને કોલ્ડસ્ટોરેજમાં મૂકવામાં આવતા નથી. પરિણામે ખેડૂતો ઉત્પાદિત માલ અને સરકાર વિદેશી હૂંડિયામણ ગુમાવે છે.

ગુજરાતમાં પણ ૨ કરોડ ટન બાગાયતી પાકોનું ઉત્પાદન થાય છે. ગુજરાત કેળા, ચીકું, કેરી અને લીંબુંના પાકમાં અગ્રેસર રાજ્ય હોવા છતાં પાકને સંગ્રહ કરવાની નહિવત સુવિધા છે. રાજ્યમાં ૪૩૩થી વધુ કોલ્ડસ્ટોરેજ આવેલા છે. જેમાં ૧૫ લાખ ટન બાગાયતી પાકોનો સંગ્રહ કરી શકવાની સુવિધા છે.

પરંતુ આ કોલ્ડસ્ટોરેજમાંથી મોટાભાગના કોલ્ડસ્ટોરેજમાં બટાટાનો સંગ્રહ થાય છે. રાજ્યમા ૧૮૫ લાખ ટન ફળ અને શાકભાજી પાકોના ઉત્પાદન છતાં સંગ્રહની ઓછી સુવિધાને પગલે ર્વાિષક ૩૦થી ૪૦ લાખ ટન બાગાયતી પાકોનું નુક્સાન થાય છે. 

દેશમાં ૩૦૦ લાખ ટન જથ્થાને સંગ્રહવાની ક્ષમતા

દેશમાં લણણી બાદ દર વર્ષે ૨ લાખ કરોડની કિંમતનાં ફળો અને શાકભાજીનો બગાડ થતો હોવાનું એસોચેમ દ્વારા કરાયેલા એક સર્વેમાં બહાર આવ્યું છે. અભ્યાસના સર્વે મુજબ કુલ ઉત્પાદનના ૩૦ ટકા જેટલો બાગાયતનો જથ્થો કોલ્ડસ્ટોરેજની સુવિધા અને પ્રોસેસિંગ યુનિટના અભાવે વેડફાઇ જાય છે.  ફળો અને શાકભાજી એ અત્યંત ઝડપથી બગડી જતાં હોય છે. એસોચેમના સર્વે મુજબ સૌથી વધારે બગાડ ર્વાિષક રૃપિયા ૧૩,૫૦૦ કરોડ રૃપિયાનો પશ્ચિમ બંગાળ રાજ્યમાં થાય છે. ત્યારબાદ ગુજરાતમાં ફળો અને શાકભાજીનો રૃપિયા ૧૧,૪૦૦ કરોડનો ર્વાિષક બગાડ થાય છે. આ યાદીમાં બિહાર ત્રીજા ક્રમે છે. જ્યાં ૧૦,૭૦૦ કરોડનાં ફળો અને શાકભાજીનો બગાડ થાય છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં રૃપિયા ૧૦,૩૦૦ કરોડ અને મહારાષ્ટ્રમાં રૃપિયા ૧૦,૧૦૦ કરોડ રૃપિયાનો બગાડ થતો હોવાનું એસોચેમના આ સર્વેમાં બહાર આવ્યું છે. દેશમાં હાલમાં ૩૦૦ લાખ ટન ફળ અને શાકભાજીના જથ્થાને સંગ્રહવાની ક્ષમતા છે જ્યારે બાગાયતી ઉત્પાદન ૨૬ કરોડ ટનથી વધુ થતું હોવાથી હજુ પણ ૪૦૦ લાખ ટન જથ્થાનો સંગ્રહ કરી શકાય તેવી ક્ષમતા ઊભી કરવાની જરૃરિયાત છે.

દેશમાં કોલ્ડસ્ટોરેજની સંખ્યા

વર્ષ          કોલ્ડસ્ટોરેજ    સંગ્રહવાની ક્ષમતા

૧૯૫૫        ૮૩               ૪૩,૦૦૦

૧૯૬૦        ૩૫૯             ૩,૦૫,૦૦૦

૧૯૬૫      ૬૦૦              ૬,૮૨,૦૦૦

૧૯૭૦        ૧૨૧૮          ૧૬,૩૮,૦૦૦

૧૯૭૫        ૧૬૧૫          ૧૯,૯૪,૦૦૦

૧૯૭૯        ૨૨૬૬          ૩૩,૪૮,૦૦૦

૧૯૮૬        ૨૬૦૭          ૫૪,૦૨,૦૦૦

૨૦૦૪        ૪૭૪૮          ૧,૯૫,૫૨,૦૦૦

૨૦૦૬        ૫૧૦૧          ૨,૧૬,૯૪,૦૦૦

૨૦૦૭      ૫૩૧૬            ૨,૩૩,૩૪,૦૦૦

૨૦૦૮      ૬૦૦૦            ૨,૫૫,૦૦,૦૦૦

૨૦૧૨        ૭૨૦૦          ૩,૧૦,૦૦,૦૦૦

નોંધઃ સંગ્રહક્ષમતાના આંક ટનમાં છે
published in Gujarat leading agriculture news paper Agro sandesh..